Bài phát biểu
Tác giả: Erica Goldson
Dưới đây là video và nguyên văn bài diễn thuyết chia tay tại
lễ tốt nghiệp khóa 2010, trường Coxsackie-Athens HS – thứ đã lan truyền chóng mặt
trên mạng, và giúp tôi có được danh hiệu ”valedictorian who spoke out against
schooling” (kẻ được chọn diễn thuyết đã dám diễn thuyết chống lại trường học).
– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –
– – – – – – – – – – – – – – – – – –
Tôi đứng đây
Erica
Goldson
25 tháng
Sáu, 2010.
Có câu chuyện về một người thiếu niên tu hành Thiền đạo, còn
trẻ nhưng rất chăm chỉ, ham mê. Anh ta đến viếng an thầy mình, và hỏi vị đại
sư: “Nếu con chịu khó tu luyện thật nỗ lực và chăm chỉ, sẽ mất bao lâu để con
có thể tu thành chính quả?” Vị đại sư ngẫm nghĩ, rồi trả lời: “Mười năm”. Người
thiếu niên tiếp tục hỏi: “Nhưng nếu con thực sự, thực tâm dốc lòng cố gắng, để
có thể tu luyện thật nhanh - vậy thì sẽ bao lâu?”. Vị đại sư trả lời anh ta: “Nếu
vậy, hai mươi năm.” “Nhưng, nếu con cố gắng chăm chỉ, chân thành hơn, hơn cả thế
nữa, thì sao ạ?”. “Sẽ là ba mươi năm”, câu trả lời của vị đại sư. “Nhưng, thưa
thầy, con không hiểu”, chàng thiếu niên trẻ thất vọng thốt lên. “Mỗi lần con
nói con sẽ dốc lòng cố gắng hơn nữa, thầy lại nói con sẽ tốn thêm nhiều hơn nữa
thời gian. Tại sao lại có thể như vậy cho được?”. Vị đại sư từ tốn trả lời: “Vì
khi con đã dành một mắt chỉ nhìn về đích đến phía trước, con sẽ chỉ còn một mắt
để thực sự nhìn xuống con đường con sẽ đi để tới đích đến của mình”.
Đây chính là nan đề tôi đã phải đối mặt, nan đề trong hệ thống
giáo dục của đất nước chúng ta. Chúng ta quá tập trung vào một đích đến – có thể
là vượt qua thành công một kỳ thi, hay có thể là tốt nghiệp với thành tích xuất
sắc nhất trong cả khóa học. Nhưng thực chất, như thế, chúng ta không phải đang
đến đây để học. Chúng ta chỉ đang làm tất cả những gì cần thiết để đạt được mục
đích ban đầu của chúng ta mà thôi.
Ai đó trong số các bạn có thể sẽ nghĩ: “Ừm, nếu bạn thi đỗ và
vượt qua một kỳ thi, hay trở thành một valedictorian - học sinh xuất sắc nhất của cả khóa học, thì
chẳng phải bạn đã học được cái gì đó rồi hay sao? Vâng, đúng vậy, bạn đã học được
một đôi thứ gì đó, nhưng đó không phải là tất cả những gì đúng ra bạn đã có thể
học được. Có lẽ, thứ duy nhất bạn đã học được chỉ là khả năng ghi nhớ những cái
tên và địa danh, những mốc ngày tháng và công thức, để rồi sau đó xóa trắng hết
gần như tất cả để dẹp chỗ trong bộ nhớ, chờ nạp kiến thức mới cho một bài kiểm
tra khác sắp đến tiếp theo. Trường học không phải tất cả chỉ có thế. Nhưng ngay
bây giờ, nó là nơi ai cũng quả quyết khẳng định chắc chắn rằng, mục tiêu của họ
là phải ra được khỏi trường học càng sớm càng tốt.
Tôi bây giờ đây cuối cùng đã đạt được mục tiêu đó. Tôi đã tốt
nghiệp. Tôi nên coi đây là một trải nghiệp thật tuyệt vời, nhất là khi tôi đã tốt
nghiệp với tư cách học sinh xuất sắc nhất trong cả khóa của tôi. Nhưng giờ,
nhìn lại, tôi không thể nói rằng tôi có chút gì thông minh hơn các bạn cùng
khóa của mình hết. Tôi chỉ có thể tuyên bố rằng tôi là kẻ giỏi nhất trong việc
làm đúng những gì người khác đã bảo tôi làm mà thôi. Vậy nhưng, tôi đứng đây,
có nghĩa vụ phải cảm thấy tự hào khi đã hoàn thành xuất sắc giai đoạn nhồi sọ
cưỡng ép này.
Tôi sẽ rời khỏi đây vào mùa thu này để bước vào giai đoạn kế tiếp
đang được chờ đợi của cuộc đời tôi, để sau vài năm có thể nhận lấy một mảnh giấy
công nhận rằng tôi có đủ khả năng để đi làm. Nhưng tôi phản đối nó, rằng tôi là
một con người, một kẻ biết suy nghĩ, một nhà thám hiểm – không phải một worker,
một kẻ sống chỉ để biết đi làm. Một worker là một kẻ bị mắc kẹt trong sự lặp lại
vô hạn – một tên nô lệ của một thứ hệ thống đã được sinh ra trước hắn ta. Nhưng
giờ đây, tôi đã thực sự thành công trong việc tuyên bố với cả thế giới rằng tôi
chính là một tên nô lệ giỏi nhất. Tôi đã làm tốt đến cùng cực tất cả những gì người
ta bảo tôi phải làm. Khi những người khác ngồi trong lớp vẽ những nét nguệch
ngoạc ra sách vở, để rồi trở thành những họa sĩ thực xuất sắc; tôi ngồi trong lớp
ghi kín những trang viết, và trở thành một kẻ-làm-bài-kiểm-tra thực xuất sắc.
Khi những người khác đến lớp với bài tập chưa làm đủ, vì họ đã dành thời gian đọc
về những thứ làm họ say mê; tôi đến lớp chưa bao giờ bỏ lỡ dù chỉ một bài tập
nhỏ. Khi những người khác sáng tác nhạc và viết lời cho các giai điệu của họ;
tôi quyết định đăng ký thêm tín chỉ các môn học, mặc dù tôi chẳng bao giờ cần đến
chúng.
Vậy nên, tôi tự hỏi, tại sao ngay từ đầu tôi thậm chí lại muốn
cái vị trí này cơ chứ? Tất nhiên, tôi đã giành được nó một cách xứng đáng,
nhưng rồi sau đấy thì sao đây? Khi tôi bước chân ra khỏi hệ thống giáo dục này,
liệu tôi có thành công được không, hay sẽ mãi mãi lạc lối? Tôi không có lấy một
manh mối nhỏ nào về việc tôi muốn làm cái gì cho cuộc đời của mình cả; tôi
không có sở thích nào đặc biệt bởi tôi nhìn mọi môn học đều như những mục tiêu
để vượt qua, và tôi vượt trội ở mọi môn học chỉ vì mục đích để vượt trội, chẳng
phải để học được thêm cái gì mới. Và, nói thẳng ra là, thực sự tôi thấy sợ.
John Taylor Gatto, một giáo viên đã nghỉ hưu, và là một trong
những nhà phản đối hệ thống giáo dục bắt buộc tích cực nhất, đã khẳng định:
“Chúng ta hoàn toàn có thể khuyến khích những phẩm chất tuyệt vời nhất ở những
người trẻ - trí tò mò, lòng ưa thích phiêu lưu, sức hồi phục mau lẹ, và hơn cả
là dung lượng đáng kinh ngạc của những khám phá và phát kiến mới lạ – tất cả chỉ
đơn giản bằng cách linh động hơn một chút về thời gian học, về nội dung bài học,
và về những bài kiểm tra; bằng cách giới thiệu tới các em với những người lớn đầy
đủ khả năng để hướng dẫn các em; và bằng cách trao cho mỗi học sinh quyền tự do
mà anh ấy/cô ấy cần để, chỉ thỉnh thoảng thôi cũng được, biết mạo hiểm lấy một
lần. Nhưng chúng ta cũng không hề làm được những điều ấy”. Giữa những bức tường
gạch này, tất cả chúng ta được kỳ vọng là phải giống hệt nhau. Chúng ta được huấn
luyện để có thể vượt qua xuất sắc mọi bài kiểm tra tiêu chuẩn; và những người dám
nghĩ và làm khác biệt, những người nhìn cuộc sống qua một lăng kính khác, sẽ là
vô dụng trong mưu đồ của nền giáo dục công, và do đó luôn phải chịu những cái
nhìn khinh miệt.
H. L. Mencken đã viết trong cuốn “The American Mercury for
April 1924” rằng mục đích của giáo dục công không phải là
để trao cho những người trẻ của giống loài tri thức, và để đánh thức trí
thông minh ở họ... Không điều gì có thể đi xa khỏi sự thật đến thế. Mục đích thực
sự (của trường học) ... chỉ đơn giản là để giảm thiểu, tới nhiều nhất có thể,
những cá thể khác biệt; để đưa tất cả về một hệ số chung nhỏ nhất an toàn; để tạo
ra và nuôi dạy một thế hệ các công dân được tiêu chuẩn hóa; để dập tắt các ý kiến
khác biệt và sự độc đáo của mỗi cá nhân. Đó chính là mục đích, là mục tiêu tối
thượng hướng đến của nước Mỹ này. (Gatto)
Để làm rõ hơn về ý kiến trên: có bao giờ điều này làm bạn khó
chịu chưa, khi phải học về định nghĩa của “tư duy suy xét” (“critical thinking”)?
Chẳng lẽ thực sự còn có thứ gọi là “tư duy không suy xét” (“uncritically
thinking”) nữa hay sao? Tư duy tức là đánh giá và xử lý thông tin, để từ đó tạo
nên được một ý kiến của riêng mình. Nhưng nếu chúng ta không hề suy xét khi xử
lý các thông tin này, liệu có thực sự là chúng ta đang tự mình tư duy không?
Hay phải chăng tất cả những gì chúng ta đang làm chỉ là mù quáng chấp nhận ý kiến
của người khác, và coi nó là chân lý?
Điều đó đã xảy đến với tôi, và nếu không phải nhờ may mắn tôi
gặp được một giáo viên Anh ngữ thật cấp tiến, cô Donna Bryan, người đã giúp tôi
khai mở tư duy và dạy tôi biết tự đặt câu hỏi trước khi mặc nhiên chấp nhận những
tư tưởng áp đặt của sách giáo khoa; tôi chắc chắn cũng đã hỏng hoàn toàn rồi.
Tôi giờ đây đã được khai sáng, nhưng tâm trí tôi vẫn thấy như nó đang bị tật
nguyền. Tôi phải học cách học lại tất cả, và luôn luôn tự nhắc mình rằng cái
nơi có vẻ hoàn toàn không điên rồ chút nào này, nó thực sự điên rồ đến thế nào.
Và giờ thì tôi ở đây, trong một thế giới bị dẫn lối bởi sự sợ
hãi; một thế giới luôn cố gắng đè nén phần cá thể độc đáo ẩn giấu trong mỗi cá
thể; một thế giới nơi chúng ta chỉ có thể hoặc ngoan ngoãn chấp nhận thứ ngớ ngẩn
phi nghĩa lý, phi nhân tính của sự chuyên chính tư bản và chủ nghĩa kim tiền
(corporatism and materialism); hoặc phải quyết tâm để thay đổi tất cả. Chúng ta
hoàn toàn không có chút hứng thú nào với thứ hệ thống giáo dục được bí mật dựng
lên chỉ để chuẩn bị nhân sự cho những công việc đúng ra có thể được tự động
hóa, cho những tác vụ đúng ra không cần thiết phải làm, cho một sự nô dịch
không có bất cứ sự chân thành hay một thành tựu có ý nghĩa nào. Chúng ta không
có lựa chọn nào trong cuộc đời khi kim tiền trở thành động lực sống duy nhất của
chúng ta. Động lực sống thúc đẩy để chúng ta làm việc đáng ra phải là đam mê,
nhưng đây là thứ đã biến mất từ khoảnh khắc chúng ta đặt chân bước vào một thứ
hệ thống được thiết kế ra để huấn luyện, chứ không phải để khơi truyền cảm hứng
ở chúng ta.
Chúng ta có nhiều hơn thế. Chúng ta không phải chỉ là những
giá sách biết đi, được lập trình để nhả ra những chân lý chúng ta được dạy ở
trường học. Tất cả chúng ta đều vô cùng đặc biệt, tất cả từng con người trên
hành tinh này của chúng ta đều rất đặc biệt; vậy chẳng phải chúng ta xứng đáng
với thứ gì đó tốt hơn ư, xứng đáng dùng trí tuệ của chúng ta để phát kiến điều
mới lạ, chứ không phải đơn giản để ghi nhớ; để sáng tạo, chứ không phải để làm
những hoạt động vô nghĩa; để nghiền ngẫm tư duy về vấn đề, chứ không phải để mục
ruỗng trong đình trệ và tù hãm? Chúng ta không phải ở đây chỉ để học lấy một tấm
bằng, để rồi có một công việc, để rồi có thể ngày ngày tiêu thụ những sản phẩm
xoa dịu tinh thần làm ra bởi những nghiệp đoàn công nghiệp. Chúng ta có nhiều,
và chúng ta còn nhiều hơn thế nữa kia.
Điều đáng buồn nhất ở đây là số đông các bạn học sinh không
có cơ hội để nhận ra điều tôi đã nhận ra. Số đông các bạn đều được đưa qua một
hệ thống các kỹ thuật tẩy não giống nhau, nhằm tạo nên một lực lượng lao động
đúng theo ý thích của các đại tập đoàn và những cơ quan chính phủ tối mật; và tệ
hơn tất cả là, các bạn hoàn toàn không có một chút nhận thức nào về điều kinh
khủng đó hết. Tôi sẽ không bao giờ có thể vặn dây cót và quay ngược lại 18 năm
đã qua của cuộc đời tôi. Tôi không thể chạy trốn đến một quốc gia khác với một
hệ thống giáo dục lập ra để khai sáng chứ không phải để huấn luyện. Phần đời đó
của tôi giờ đã qua rồi, và giờ tôi muốn đảm bảo chắc chắn rằng sẽ không một đứa
trẻ nào khác phải để tiềm năng của anh/cô ấy bị đè nén nữa, bởi những sức mạnh
chỉ nhằm để khai thác và điều khiển các em. Chúng ta là những con người. Chúng
ta là những kẻ tư duy, những kẻ mơ mộng, những nhà thám hiểm, những nghệ sĩ, những
nhà văn, những kỹ sư. Chúng ta là bất cứ thứ gì chúng ta muốn – nhưng chỉ khi
chúng ta có một hệ thống giáo dục để hỗ trợ chúng ta, chứ không phải để kéo
chúng ta xuống. Một cái cây có thể mọc lên thật cao, nhưng chỉ khi những nhánh
rễ của nó được bám vào một nền tảng thật màu mỡ mà thôi.
Cho những ai ngoài kia vẫn đang phải tiếp tục ngồi trên những
giảng đường, và đầu hàng trước những đức tin mà các giảng viên buộc bạn phải
tuân theo, xin hãy đừng nản chí. Các bạn vẫn có quyền đứng lên, đặt câu hỏi, có
quyền suy xét, có quyền tạo ra và có thái độ và quan điểm của riêng các bạn.
Hãy lên tiếng yêu cầu phải có một môi trường nơi sẽ cung cấp cho bạn đủ năng lực
trí tuệ để có thể giúp bạn mở rộng tư duy, chứ không phải để định hướng nó. Hãy
yêu cầu họ phải khiến bạn thấy vui thích trong mỗi giờ học. Hãy lớn tiếng nói
rõ rằng chỉ cái cớ: “Các em phải học cái này, vì nó sẽ có trong bài kiểm tra”
là chưa đủ với các bạn. Giáo dục là một công cụ tuyệt vời, nếu được sử dụng
đúng cách, nhưng hãy tập trung nhiều hơn vào việc học tập thực sự, thay vì chỉ
chú tâm vào tìm cách để đạt được điểm cao.
Với các thầy, các cô và các vị đang làm việc cho thứ hệ thống
tôi đang chỉ trích, em không hề muốn xúc phạm, em chỉ muốn thúc đẩy các vị. Các
vị có tất cả sức mạnh cần thiết để thay đổi sự kém cỏi của cái hệ thống này. Em
biết các vị không trở thành các giáo viên hay các nhà lãnh đạo chỉ để nhìn các
học sinh buồn chán ngáp dài trên những giảng đường. Các vị không thể chấp nhận
thứ quyền lực lãnh đạo ra lệnh cho các vị phải dạy cái gì, phải dạy như thế
nào, và đe dọa sẽ trừng phạt thế nào nếu các vị không làm thế. Tiềm năng của
chúng em đang bị đe dọa ở đây.
Với các bạn ngay lúc này đây đang cùng tôi bước ra khỏi nơi
này, tôi nói, hãy đừng bao giờ quên điều gì đã diễn ra bên trong những căn phòng
học kia. Đừng bỏ rơi những thế hệ học sinh sẽ nối tiếp các bạn. Chúng ta là một
tương lai mới, và chúng ta sẽ không để cho thứ truyền thống kia tồn tại. Chúng
ta sẽ phá đổ những bức tường của sự mục nát, và để cho những khu vườn của tri
thức mọc lên trên khắp đất Mỹ này. Một khi đã được giáo dục bài bản, chúng ta sẽ
có sức mạnh để làm bất cứ thứ gì, và tuyệt hơn tất cả, chúng ta sẽ chỉ dùng nó
cho những việc tốt, bởi chúng ta sẽ là những kẻ có giáo dục, những con người
thông thái. Chúng ta sẽ không bao giờ chấp nhận bất cứ thứ gì chỉ qua vẻ bề
ngoài của nó mà không hề suy xét. Chúng ta sẽ đặt những câu hỏi, và chúng ta sẽ
đòi bằng được để có được sự thật, có được câu trả lời.
Vậy nên, giờ tôi đứng đây. Tôi không đứng đây để làm một
valedictorian, một học sinh đại diện xuất sắc nhất, chỉ bởi sức mình tôi. Tôi
đã được nhào nặn nên bởi môi trường xung quanh tôi, bởi tất cả những đồng bạn
đang ngồi đây trước mặt tôi lúc này. Tôi sẽ không thể đạt được tất cả những điều
này nếu không nhờ tất cả các bạn. Chính nhờ tất cả các bạn mà tôi có thể trở
thành con người như tôi đang là hôm nay. Các bạn là nguồn sức mạnh luôn cạnh
tranh với tôi, nhưng các bạn cũng chính là xương sống giúp tôi đứng vững. Theo
cách đó, tất cả chúng ta đều là các valedictorian.
Giờ đây tôi sẽ phải nói lời chia tay với học viện này, tới những
người đã và sẽ duy trì nó, và những người đứng cạnh tôi và sau tôi. Nhưng tôi
mong lời chia tay này sẽ giống một lời hẹn hơn: “Hẹn gặp lại”. Hẹn gặp lại tất
cả các bạn, vào một ngày khi tất cả chúng ta sẽ cùng nhau tạo nên và nuôi dưỡng
một sự thay đổi trong giáo dục. Nhưng trước hết, hãy đi lấy về những mảnh giấy
công nhận rằng chúng ta có đủ khả năng để làm thế đã nào!
Người dịch: Nguyễn Tiến Đạt (sutucon)
Dịch xong tại Hà Nội, 4 giờ 09 phút sáng, ngày 03/10/2013.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét